Curcuma longa L. zwana kurkumą lub szafranem indyjskim, jest kłączem rośliny z rodziny imbirowatych o nazwie ostryż długi. Zdecydowaną światową potęgą, jeśli chodzi o uprawę, stanowią Indie, gdzie kurkuma jest najpowszechniejszą przyprawą dodawaną do większości dań. Oprócz walorów smakowych i zapachowych, kurkuma ma także działanie prozdrowotne. Właściwości lecznicze swoje źródło mają w medycynie bliskowschodniej, a dokładniej mówiąc w indyjskiej ajurwedzie (tradycyjna medycyna indyjska).  Kurkuma jest głównym składnikiem znanej wszystkim mieszanki przypraw “curry” i często używanym barwnikiem spożywczym. W ostatnich latach pojawiło się dużo badań oraz prac naukowych na temat zastosowania kurkumy w medycynie. Najbardziej bioaktywne substancje występujące w kurkumie to kurkuminoidy stanowiące od 3 do 5% kurkumy. To właśnie kurkuminoidom przypisuje się właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i antyoksydacyjne.

Drugą rośliną korzenną z rodziny imbirowatych jest imbir lekarski (Zingiber officinale Roscoe). Tak jak kurkuma, jest wykorzystywany jako dodatek do potraw kuchni indyjskiej. Ma silny korzenny, palący smak i zapach. Jest wykorzystywany również w medycynie konwencjonalnej i ziołolecznictwie. W Polsce to składnik popularnych preparatów stosowanych w profilaktyce choroby lokomocyjnej. Imbir ma również wiele innych właściwości prozdrowotnych m.in: przeciwzapalne, przeciwwirusowo, przeciwmigrenowe, przeciwgrzybicze i stymulujące układ odpornościowy.

 

Właściwości kurkumy i imbiru

 

Kurkuma zawiera wiele cennych witamin i składników mineralnych takich jak wapń, żelazo, potas, sód, witaminy z grupy B i kwas askorbinowy tzn. witaminę C oraz olejki eteryczne. Największe zainteresowanie wśród naukowców zdobyła kurkumina jako składnik bioaktywny o największym potencjalne prozdrowotnym. Kurkumina jest silnym przeciwutleniaczem, porównywalnym do witaminy C czy witaminy E, dlatego przeciwdziała rozwojowi chorób zapalnych, chorób neurodegeneracyjnych (choroba Alzheimera, choroba Parkinsona), chorób układu krążenia, chorób układu pokarmowego czy chorób nowotworowych. Imbir również wykazuje właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne. Potencjał antyoksydacyjny imbiru w zmiataniu rodnika DPPH jest skorelowany z zawartością witaminy C w imbirze, który według niektórych badaczy, może wpływać istotnie na ogólne właściwości antyoksydacyjne wielu ziół i przypraw. Reaktywne formy tlenu (RFT, wolne rodniki tlenowe) powstają w organizmie człowieka nieustannie podczas podstawowych szlaków metabolicznych czy chociażby podczas oddychania komórkowego. W momencie kiedy wolnych rodników tlenowych powstaje zbyt dużo, w porównaniu do wydolności procesów naprawczych, mamy do czynienia z tzw. stresem oksydacyjnym. RFT uszkadzają komórki, powodują stany zapalne i są nawet zdolne do uszkodzenia materiału genetycznego. Z pomocą przychodzą przeciwutleniacze takie jak omawiana w niniejszym artykule kurkumina oraz substancje aktywne imbiru np. gingerole czy olejki eteryczne. Imbir oprócz zdolności do neutralizowania RFT, ma również właściwości neuroprotekcyjne poprzez hamowanie agregacji szkodliwego białka - amyloidu, w układzie nerwowym, dzięki czemu może być ze skutecznością stosowany w leczeniu choroby Alzheimera. Działanie przeciwzapalne tej rośliny wynika ze związków aktywnych, które hamują ekspresję genów czynników prozapalnych. Podobne wnioski wysnuto na podstawie badań, w których pacjentom z chorobami neurodegeneracyjnymi podawano kurkiminoidy. Kurkumina charakteryzuje się również potencjałem przeciwbakteryjnym przeciwko E. coli, S. aureus, Salmonella typhimurium, i Pseudomonas aeruginosa. Badania wykazują działanie przeciwwirusowe tej rośliny na wirusa HIV. Imbir również ma działanie przeciwdrobnoustrojowe dlatego nazywany jest naturalnym antybiotykiem.

 

 

Lecznicza kurkumina w chorobach zapalnych

Typowymi przykładami chorób o podłożu zapalnym są: alergie, reumatoidalne zapalenie stawów, nieswoiste zapalenia jelit, endometrioza, a także depresja. Choroby te cechują się podwyższonymi stężeniami cytokin prozapalnych takich jak czynnika martwicy nowotworów TNF-alfa. Leczenie steroidami oraz lekami przeciwzapalnymi nie zawsze jest skuteczne. Przeprowadzone badania udowadniają zasadność terapii kurkuminoidami w łagodzeniu chorób zapalnych. Badanie kliniczne pacjentów z RZS wykazało zmniejszenie objawów bólowych oraz ilość wybroczyn. Efektywność standardowej terapii RZS glukozamidami jest dużo większa w połączeniu z kurkuminoidami. Obiecujące wyniki przyniosło badanie kliniczne podczas którego pacjentom z nieswoistym zapaleniem jelit (NZJ) (choroba Leśniowskiego Crohna lub wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego) podawano kurkuminoidy. NZJ to choroby zapalne o podłożu autoimmunologicznym i poligenetycznym podobnie jak RZS, stwardnienie rozsiane czy łuszczyca. Objawami są biegunki, odwodnienie, krwawienia z przewodu pokarmowego, niedobory pokarmowe, niedokrwistość. Wykonano jak do tej pory 5 prób klinicznych u pacjentów z objawami nieswoistego zapalenia jelit. Kurkuma była podawana jako terapia uzupełniająca. Cofanie się symptomów choroby, wraz ze zmniejszaniem się stanu zapalnego i brakiem objawów niepożądanych świadczy o bezpieczeństwie terapii przy osiągnięciu potencjalnych korzyści. Kurkumina znalazła również potwierdzenie naukowe w leczeniu innych chorób przewodu pokarmowego takich jak zapalenie trzustki, owrzodzenia żołądka spowodowane zakażeniem Helicobacter Pylori. W innym badaniu wykazano, że połączenie terapii farmakologicznej wraz z kurkuminą daje lepsze efekty w leczeniu depresji w porównaniu z placebo.

 

 

Endometrioza i nowotwory – co mają wspólnego i dlaczego kurkumina może pomóc?

 

Warto również wspomnieć o przeciwnowotworowych właściwościach kurkuminoidów. Badania wykazały, że nie tylko hamują one proliferację komórek nowotworowych jak i również hamują ich inwazję i migrację, jednocześnie zapobiegając przerzutom. Wielkim utrudnieniem w leczeniu chorób nowotworowych jest powstająca oporność na chemioterapeutyki. Wykazano, że kurkumina może osłabiać mechanizmy opornościowe komórek nowotworowych. Pewne cechy wspólne z komórkami nowotworowymi mają komórki endometrialne tj. niekontrolowany wzrost, zdolność do angiogenezy oraz zaburzone mechanizmy apoptozy tzn. naturalnego procesu śmierci komórek. Komórki endometriotyczne mają zdolność do inwazji tkanek i mogą tworzyć przerzuty w węzłach chłonnych oraz w jamie brzusznej np. naciekając na jelita. Początek choroby najprawdopodobniej jest spowodowany zmniejszeniem tempa apoptozy w komórkach endometrium. Zwiększona proliferacja komórek generująca powstawanie dużej ilości wolnych rodników tlenowych prowadzi do powstania stanu zapalnego. Zaobserwowano zwiększone stężenie interleukin (IL), VEGF (czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego) i czynnika martwicy nowotworu α (TNF-α)  - cytokin prozapalnych. Podawanie doustnie kurkumy hamuje ekspresję czynników zapalnych właśnie takich jak TNF-α czy IL-6 i IL-5. Niektóre badania wykazały, że zapobieganie endometriozie można osiągnąć poprzez podawanie przeciwutleniaczy. Niektóre badania wykazały, że endometrioza jest związana z niskim poziomem melatoniny. Ostatnie odkrycia wykazały że jednoczesne podawanie melatoniny z kurkuminą wykazuje większą skuteczność w leczeniu endometriozy.

 

 

Nasz mikrobiom lubi kurkumę

Przewód pokarmowy człowieka jest miejscem bytowania wielu mikroorganizmów : wirusów, bakterii czy archeanów i pierwotniaków wchodzących w skład naszej naturalnej mikrobioty jelitowej. Odpowiednia ilość drobnoustrojów i  równowaga pomiędzy poszczególnymi gatunkami pozwala na efektywne wytwarzanie neuroprzekaźników, hormonów i syntezę witamin. Powstałe metabolity odżywiają błonę śluzową przewodu pokarmowego uszczelniają barierę jelitową i zapobiegają stanom zapalnym oraz wpływają korzystnie na układ immunologiczny. Kurkuma po podaniu doustnym reguluje środowisko mikroflory jelitowej w jelicie, poprzez wpływ na różnorodność i skład drobnoustrojów, zmniejszając liczebność drobnoustrojów chorobotwórczych na korzyść tych pożytecznych. Kurkumina może zatem zmieniać skład mikroflory, regulując nie tylko liczebność populacji bakterii jelitowych, ale także zdolność szczepów bakterii jelitowych do wytwarzania bardziej aktywnych związków z samej kurkuminy. Przykładowo demetoksykurkumina - metabolit kurkuminy ma działania neuroprotekcyjne oddziałując na oś mózgowo-jelitową wpływając na funkcje poznawcze zmniejszając w ten sposób czynniki ryzyka wystąpienia choroby Alzheimera, czy depresji.

 

 

 

Imbir szczególnie cenny da osób starszych

W związku z pokrewieństwem botanicznym oraz chemicznym kurkumy z imbirem postulowano, że olejki eteryczne z imbiru również mogą mieć właściwości przeciwzapalne. Najbardziej korzystne wydaje się zastosowanie ekstraktów z imbiru w leczeniu zapalenia stawów dzięki przeciwartretycznym właściwościom. Olejki eteryczne pochodzące z imbiru mają działanie ochronne na stawy, hamują przewlekłe zapalenie stawów. Imbir ma właściwości lecznicze pomocne w leczeniu chorób wpływającym na układ nerwowy np. guzy mózgu, udar, nerwica, depresja, bezsenność, zaburzenia psychiczne i demencja. Imbir jest uznany przez FDA (Food and Drug Administration) za bezpieczny, dlatego można zdefiniować go jako nutraceutyk.  Badania przeprowadzone na kobietach w wieku średnim wykazały, że podawanie doustne imbiru polepszyło funkcje poznawcze tj: pamięć krótkotrwałą, percepcję, czas reakcji. Jego działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne sprawia, że imbir jest skutecznym środkiem wspomagającym leczenie chorób neurodegeneracyjnych jak i zmniejsza ryzyko ich powstawania.

 

 

Zastosowanie kurkuminy i imbiru w walce z bakteriami, wirusami i pasożytami

 

Coraz większą uwagę poświęca się nutraceutykom, w tym roślinom i ziołom ze względu na coraz częściej występującą oporność bakterii na antybiotyki. Imbir wykazuje skuteczność w walce z gronkowcem złocistym i  Escherichia Coli. Bardzo ciekawą zdolnością olejków eterycznych kurkumy jest właściwość do ochrony przed ukłuciem przez kleszcza pospolitego oraz możliwość zastosowania tej substancji w zwalczaniu pasożytów wewnętrznych u ludzi takich jak Giardia lamblia. Zidentyfikowano około 400 rodzajów bioaktywnych substancji imbiru m.in gingerole, shogaole i kapsaicyna, kumen izingiberol.

 

 

Kurkumina oraz imbir w przebiegu Covid-19

 

Przeciwwirusowe działanie kurkuminy skłania do przemyśleń na temat jej zastosowaniu w przebiegu zakażeń SARS-Cov-2. Dotychczasowa mapa zakażeń wskazuje jednoznacznie na bardzo niską liczbę zgonów w krajach Azji Południowo-Wschodniej, gdzie kurkumina i jest bardzo powszechnie stosowana. Jej potencjał wiąże się z właściwościami do hamowania replikacji wirusa oraz modulowania wielu szlaków sygnałowych związanych z rozprzestrzenianiem się zakażenia. Należy rozważyć przeprowadzenie badań klinicznych, w aspekcie zastosowania kurkuminy jako opcji leczenia lub terapii wspomagającej. Powikłania w przebiegu COVID-19 są spowodowane “wymknięciem się z pod kontroli” stanu zapalnego i obserwowanej burzy cytokinowej. Kurkuminoidy dzięki hamowaniu ekspresji cytokin prozapalnych mogłyby być stosowane jako terapia wspomagająca u pacjentów nawet z ciężkim przebiegiem Covid-19.  Ciekawe doniesienia również pojawiły się w kontekście wykorzystania właściwości  antywirusowych imbiru. Badania wskazują, że płukanka lub inhalacje z wykorzystaniem ekstraktu z imbiru może zmniejszać transmisję wirusa. Aktualnie badany jest wpływ imbiru w  randomizowanych badaniach kontrolowanych placebo z udziałem pacjentów z ciężkim ostrym zespołem oddechowym wywołanym COVID-19.

 

 

Podsumowanie

 

Kłącze imbiru oraz kłącze kurkumy są roślinami o bardzo wysokim potencjale przeciwzapalnym oraz antyoksydacyjnym. Mają właściwości bakteriobójcze, dlatego ze skutecznością mogą być stosowane jako naturalne antybiotyki. Zdecydowaną zaletą nutraceutyków jest ich bezpieczeństwo oraz niskie ryzyko działań niepożądanych. Stosowane od tysięcy lat, nie tylko jako przyprawy w celu podniesienia walorów smakowych i zapachowych, ale i jednocześnie jako panaceum na wiele dolegliwości, ostatnimi laty cieszą się zainteresowaniem naukowców. Kurkumina wykazuje natomiast dużą wrażliwość na światło dlatego aby w pełni cieszyć się jej prozdrowotnymi właściwościami należy wybierać produkty czy suplementy w ciemnych opakowaniach, najlepiej szklanych. Pamiętajmy jednak, że w drodze do zdrowia liczy się całokształt stylu życia, w którego skład wchodzi rytm dobowy, umiejętność radzenia sobie ze stresem, odpowiednio zbilansowana dieta czy aktywność fizyczna. Nutraceutyki są skutecznym środkiem wspierającym naturalne mechanizmy odpornościowe, modulując szlaki metaboliczne odpowiadające za utrzymanie organizmu w stanie równowagi oraz za prawidłowe funkcjonowanie mechanizmów naprawczych.

 

 

 mgr Justyna Dziomdziora

 

 

 

Bibliografia :

1. Joanna M. Wierońska (Kraków). KURKUMA – ROŚLINNE PANACEUM. Wszechświat, t. 118, nr 4-6/2017
   
   
2. Sylwia Przybylska. Kurkumina – prozdrowotny barwnik kurkumy. Probl Hig Epidemiol 2015, 96(2): 414-420
   
   
3. Jagoda Kępińska-Pacelik Wioletta Biel. Ostryż barwierski (Curcuma longa L.) – źródło kurkuminy, wykorzystanie w przemyśle spożywczym i medycynie. ŻYWNOŚĆ – ŻYWIENIE tom 75 l maj 2021
   
   
4. Kotha, R.R.; Luthria, D.L. Curcumin: Biological, Pharmaceutical, Nutraceutical, and Analytical Aspects. Molecules 2019, 24, 2930.
   
   
5. Zahedipour F, Hosseini SA, Sathyapalan T, Majeed M, Jamialahmadi T, Al-Rasadi K, Banach M, Sahebkar A. Potential effects of curcumin in the treatment of COVID-19 infection. Phytother Res. 2020 Nov;34(11):2911-2920.

 

6. Vallée A, Lecarpentier Y. Curcumin and Endometriosis. Int J Mol Sci. 2020 Mar 31;21(7):2440. doi: 10.3390/ijms21072440. PMID: 32244563; PMCID: PMC7177778.
   
   
7. Di Meo F, Margarucci S, Galderisi U, Crispi S, Peluso G. Curcumin, Gut Microbiota, and Neuroprotection. Nutrients. 2019 Oct 11;11(10):2426. doi: 10.3390/nu11102426. PMID: 31614630; PMCID: PMC6835970.
   
   
8. Haridas M, Sasidhar V, Nath P, Abhithaj J, Sabu A, Rammanohar P. Compounds of Citrus medica and Zingiber officinale for COVID-19 inhibition: in silico evidence for cues from Ayurveda. Futur J Pharm Sci. 2021;7(1):13. doi:10.1186/s43094-020-00171-6

 

9. Talebi M, İlgün S, Ebrahimi V, Talebi M, Farkhondeh T, Ebrahimi H, Samarghandian S. Zingiber officinale ameliorates Alzheimer's disease and Cognitive Impairments: Lessons from preclinical studies. Biomed Pharmacother. 2021 Jan;133:111088. doi: 10.1016/j.biopha.2020.111088. Epub 2020 Dec 15. PMID: 33378982.
   
   
10. Funk JL, Frye JB, Oyarzo JN, Chen J, Zhang H, Timmermann BN. Anti-Inflammatory Effects of the Essential Oils of Ginger (Zingiber officinale Roscoe) in Experimental Rheumatoid Arthritis. PharmaNutrition. 2016;4(3):123-131. doi:10.1016/j.phanu.2016.02.004
    
    
11. Haniadka R, Saldanha E, Sunita V, Palatty PL, Fayad R, Baliga MS. A review of the gastroprotective effects of ginger (Zingiber officinale Roscoe). Food Funct. 2013 Jun;4(6):845-55. doi: 10.1039/c3fo30337c. Epub 2013 Apr 24. PMID: 23612703.